«Мен ууруларга караганда жалганчыларды жек көрөм.
Ууру менин айлыгыма гана кызыгат,
ал эми калпычы менин чыныгы жашоомду аңдыйт».

Кертис Джеймс Джексон III – 21-кылымдагы америкалык улуу стратегдердин бири. Ал ишкер, автор, аткаруучу продюсер жана бизнес-насаатчы. Ал чечкиндүү тобокелдиктерге барып, бир бөтөнчө ишканадан улам башка ишкана ачып, анын аркасынан карызга батып, аягында Forbes тизмесине кайра кайтып келген. Көп ишти башынан өткөргөн жана тармактык тенденциялардан бир нече жыл алдыга озгон ишкер пионер катары Vitaminwater жана криптовалютага инвестиция салган, ошол кезде башкалар аны шылдыңдап күлгөн эле. Анын биринчи стартапы иштеп кетти. Ал өспүрүм кезинде биринчи акчасын иштеп тапкан жана бардык атаандаштарын жеңип чыккан. Джексондун көптөгөн акылдуу жолдоочулары анын «коркпо» деген ыкмасын ырчынын жеке лирикалык жана кызыктуу сюжеттик линиялардагы үлгүсүндө жактырат. Бирок көпчүлүк 50 Centтин токмогу менен гангстердик жаңдоолорун гана кабыл алат. Анткени Кертис Джеймс Джексон III «бул дүйнөдө жашоо үчүн силерге сырткы көрүнүш жана да акча керек» – дейт.

Маалымат агымынын мааниси капитал агымынан кем эмес. Маалымат коомдук пикирди жана бийликтин башкаруусун калыптандырат. Алар биргеликте биздин экономиканы жана коомду түзөт. 2020-жыл пандемия каралардын жашоосун токтото албаган жыл болду. Глобалдык демократия популисттердин басымы алдында терең тамырлаган тутумдук расизмдин бетин ачышты. Бардыгы реалдуу турмуштун ар түрдүүлүгү чагылдырылганын көрүү үчүн жалпыга маалымдоо каражаттарына көңүл бурушту.

Бул да ишке ашпады.

Чыныгы ар түрдүүлүк, адилеттүүлүк жана инклюзивдүүлүк (жеткиликтүүлүк) – бул кимдин чыныгы абалы кайда жана качан маанилүү болот деген суроо. 2020-жыл бизге чыныгы кырдаалды кеңири көрсөтүү үчүн биздин ЖМК керектигин жана айлыкты гана эсептөөнү токтотуу зарылдыгын көрсөттү. 2020-жыл журналистикадагы ар түрдүүлүк жөнүндө талкуулар көп жылдарга артта калганын көргөздү. 2020-жыл журналистика азыркы реалдуулукту байланыштыра албаса, анда анын бир бөлүгү боло албасын көрсөттү.

Бүткүл дүйнөдөгү редакциялар жылдап өздөрүнүн көбүктөрүн бир түрдүү түстө кайтадан өндүрөт. 2020-жылы дүрбөлөңгө түшкөн Оз өлкөсүндөгү жалгыз жашаган сыйкырчынын абалындай бардыгына байкалып турду. Журналистикадагы кадыр барктуулар бүткүл дүйнө боюнча жабыркашты. Кудуреттүү башкы редакторлор бир кезде купуя процесстин жана тышкы дезинформациянын дооматынын артына жашынчу. Азыр болсо кирешелер азайды. Бир кездеги туруктуу аудиториянын катары бошоңдой түштү. Калктын өсүп жаткан катмарлары алардын көйгөйлөру чагылдырылбаганынан улам көңүлү калып, алыстай баштады.

2021-жылы жаңылыктар бөлүмүндөгү ар түрдүүлүк, теңчилик жана инклюзивдүүлүк (АТТИ) жөнүндө кандай талкуу болбосун эки жол менен кетет. Бири сапаттуу журналисттик аргументтерге негизделген жана редакцияларга ыңгайлашууга жана инновацияларды киргизүүгө мүмкүндүк берген борбордук сахна. Же биз буга чейин көптөгөн гезиттерден көргөн жол менен кетет. Бул жол моралдык аргументтерден жана «колдоо жагымдуу» деген демилгелерден башталат. Бирок алар муну эч качан аягына чейин ойлонбойт, бул каршы өнүм чыгаруу кесепеттерине жана дискриминацияны жандандырууга алып келет. АТТИ эч качан артыкчылыктуу боло албаган жана алыс турган горизонт артындагы аныкталбаган элестүү идеал катары берилет.

Андан ары ар бир журналисттик функциядан АТТИни негизги артыкчылык катары көргөн редакциялар гана жашап кетет. Журналистикадагы АТТИ – бул артыкчылыктары азыраак партияларга «мүмкүнчүлүк берүү» эмес, алардын реалдуулукту чагылдыруу жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу жана журналистикага өзүнүн негизги милдетин аткарууга – бөтөнчө жаңы дүйнөдө реалдуулукту чындык менен камтууга мүмкүндүк берүү болуп саналат.

Менин Vileine консалтинг компаниямда биз АТТИ айланасындагы ар бир талкууну жана стратегияны алда канча терең жана максаттуу багыт катары кайра ойлонуп көрүү үчүн репрезентативдүү журналистика терминин киргиздик. Ошону менен биз витринадан, токенизмден, «Уайт жардамчысы синдромунан» жана сокур дискриминациялык жарлыктарды жандандыруудан аң-сезимдүү түрдө кетебиз.

Репрезентативдүү журналистика биз журналистиканын ар бир негизги функциясын үч категорияга: репрезентативдүү жаңылыктар бөлүмдөрү, репрезентативдүү контент жана репрезентативдүү башкарууга бөлө турганыбызды билдирет. Журналистикадагы кайсыл көйгөй болбосун – киреше моделдеринен тартып, аралыктан иштөөгө чейин, дезинформациядан тартып, санариптик коопсуздукка чейин ушул категориялардын бирине таандык болот. Анан журналистиканын ар бир негизги функциясы акыры барып татаал реалдуулукту натыйжалуу көрсөтүү менен иштейт же жоюлат. Репрезентативдүү журналистика – бул демократиянын сакчы дөбөтү катары иштөө жана жарандарды маалымдоо жөндөмдүүлүгү. Бийликти теңдештирүү үчүн бизге алгач ички бийлик дисбалансын чечип алуу керек. Эгер ишенсеңиздер, сиздерге өзүн толук көрсөтө албаган бийлик керек.

Аракет кыл же үйүңө жөнө. Жалпыга маалымдоо каражаттарынын актуалдуулугу улам барган сайын жаңылыктар бөлүмүнүн репрезентативдүү курамы, мазмуну жана башкаруусу менен чыныгы кырдаалды чагылдыруу ишмердүүлүгүнө шайкеш боло баштайт. Анткени алар чындап өз аудиториясынын муктаждыгына ылайык иштеген жана өздөрүнүн аудиториясы бар редакциялар болот. Алар ар түрдүү билим жана тажрыйбага ээ чыгармачылык мульти-таланттар бириккен жана гүлдөп өнүккөн жайлар болот. Жана алар чыгармачыл чечимдерди издеген алгачкы жаңы изденүүчүлөр болуп калышат. Жаңы аймактарды түзүү, журналистикадагы дайыма өсүп жаткан чакырыктарга каршы туруу, инновациялык аспаптарды пайдалануу жана тынымсыз өзгөрүп жаткан шартка жараша өз алдынча уюштуруу керек болот. Өзүн толук көрсөтпөгөн журналисттерге универсалдуу журналист болуу убагы эчак келген. Бирок азыркы тармактык чечимдерге муктаждык шартында бул сапаттарды таануу бардыгы үчүн өтө маанилүү. Андыктан буга тоскоолдук кылган, терең тамырлаган расизмди изилдөөдөн баш тартуу жаңылыш стратегия болуп саналат.

Быйыл биз жашап турган ушундай бөтөнчө учурдун арты менен акыры өзгөрүүлөрдү көрөбүз. Ал өзгөрүүлөр кандай болоору дагы бизден көз каранды. «Ар түрдүүлүк» түшүнүгү эске алынган дүйнөдөгү ар бир жаңылыктар бөлүмү журналистикадагы түпкүлүктүү муктаждыктар тууралуу өздөрүнүн түшүнүгүнө негизденип иштөө менен төмөндөп бара жаткан экономиканын жана өсүп бара жаткан маалыматтык согуш шарттарында чөгөт же сүзүп кетет. Демек бул чечкиндүүлүктүн кереги жок дегенди билдирбейт. Бул болгону чыныгы кырдаал. Андыктан өзүн көрсөтүү же аракет кылып жатып өлүш керек болот.

Ошондуктан биз шашылабыз.

ХАДЖАР БЕНМИЛУД, Vileine негиздөөчүсү.
Түп нускасы бул жерде.